حسن تعلیل آوردن علتی ادبی و ادعایی است برای امری، به گونه‌ای که بتواند خواننده را قانع کند. این علت‌سازی عموماً مبتنی بر  تشبیه‌است و هنر آن زشت و یا زیبا نمودن چیزی است.. با وجود این حسن تعلیل، واقعی، علمی یا عقلی نیست. مخاطب آن را از علت اصلی دلپذیرتر می‌یابد. بیشترین حسن تعلیل در ادبیات فارسی، در اشعار منوچهری دیده می‌شود. هر چند در آثار رودکی، حافظ، سعدی،سنایی و نظامی نیز نمونه‌های بسیاری از آن وجود دارد.

مثال۱:

هنگام سپیده دم خروس سحری   دانی ز چه رو همی کند نوحه گری
یعنی که نمودند در آیینهٔ صبح   از عمر شبی گذشت و تو بی خبری

آیا هرگز فکر کرده‌اید که چرا خروس به هنگام سحر می‌خواند؟ کسی پاسخ واقعی این سؤال را نمی‌داند. تنها می‌توان گفت که این از خصلت‌ها و غرایز طبیعی این حیوان است. اما شاعر در مثال اول برای خواندن خروس سحری علتی خیالی می‌آورد. او می‌گوید که خروس بدان سبب ناله سر می‌دهد که در آیینهٔ صبح حقیقتی را می‌بیند و آن این است که از عمر ما روزی دیگر گذشته و ما هم چنان در بی خبری مانده‌ایم. ناله سردادن خروس در غم این بی خبری است. این علت ادعایی که سخت پذیرفتنی می‌نماید و توان اقناع مخاطب را دارد، عامل اصلی موسیقی معنوی موجود دراین بیت است.

مثال۲:

رسم بدعهدی ایّام چو دید ابر بهار   گریه‌اش بر سمن و سنبل و نسرین آمد

در اینجا حافظ بارش باران بر سبزه‌زاران را ناشی از گریه ابر بهاری می‌داند که از دست بدعهدی روزگار به ستوه آمده‌است ؛ در حالی که در عالم واقع علت بارش باران برای همگان روشن است.

مثال٣:

تا چشم بشر نبیندت روی   بنهفته به ابر چهر دلبند

شاعر علت ابر پوش بودن قله دماوند را برای ندیدن او بیان کرده‌است. علت برامدگی دماوند اینگونه توجیه شده است كه(دماوند)قلب زمین تصور شده است كه دردگرفته و از شدت درد ، ورم نموده است